POLYVAGAAL THEORIE
Patronen van Veiligheid
​
PATRONEN
​
We hebben allemaal patronen ontwikkeld waarmee we door het leven gaan. Intense emoties en sensaties die we soms ervaren of juist een gevoelloosheid en verdoofdheid van binnen. We willen ons goed voelen, ontspannen en verbonden.
Patronen kunnen van alles zijn: te veel of juist te weinig eten, overmatig drinken, workaholic zijn, grenzeloos sporten, verdwijnen in tv, zelfhulpboeken, gamen of social media. Het zijn tijdelijke sussers, want uiteindelijk zorgen ze alleen maar voor meer ontregeling in onszelf. Ik noem dit overlevingsmechanismen. Vaak zijn deze patronen een (onbewuste) poging tot zelfregulatie.
Polyvagaal Yoga zorgt voor nieuwe patronen die je helpen bij een gevoel van veiligheid jezelf. De innerlijke criticus kalmeert, vriendschap met jezelf groeit en je voelt weer verbinding.
Want alleen wanneer jouw lichaam zich veilig genoeg voelt, kan het stress loslaten, verzachten en ontspannen.
Binnen de Polyvagaal Yoga leer je hoe de yogamat jou kan dragen en ondersteunen tijdens het proces van gezonde zelfregulatie. Maar eerst neem ik je mee in de achtergrond van de Polyvagaal Theorie.
Polyvagaal Theorie, ‘de wetenschap van veiligheid’
De informatie die we dagelijks verwerken wordt voor 80% van ons lichaam doorgegeven aan ons brein. Andersom is dat maar 20%. Stress wordt dus eerst door het lichaam ervaren, voordat ons brein dit signaal krijgt. Dr. Stephen Porges ontwikkelde deze Polyvagaal Theorie die betekent dat ons zenuwstelsel aan het roer staat in ons dagelijks leven. De verhalen over jezelf, de wereld, relaties, ze worden gekleurd door de autonome toestand van ons zenuwstelsel.
De Polyvagaal Theorie kent 3 principes:
-
Co-regulatie
-
Neuroceptie
-
Hiërarchie
CO-REGULATIE ~ Is het veilig om een verbinding aan te gaan?
Mensen zijn sociale wezens, zo zijn we nu eenmaal door ons brein en zenuwstelsel ‘bedraad’. Er is een biologische behoefte om afgestemd te zijn op de ander, vanuit daar kunnen we ons namelijk veilig en verbonden voelen. Zo zijn we continu (onbewust) aan het scannen bij de ander naar signalen van veiligheid en gevaar.
Neem het volgende voorbeeld:
Een baby'tje is onbedaarlijk aan het huilen, niets wat de moeder doet lijkt te helpen.
Ze loopt verwoed heen en weer te wiegen met het kindje, dat steeds harder huilt.
Ondertussen is `t kind helemaal overstuur en de moeder is behoorlijk gestrest.
Dan komt de buurvrouw binnen lopen, die overziet de situatie en zegt:
"Geef mij dat kind maar eens even". En prompt valt het kindje uitgeput in haar armen in slaap.
Dit is een heel duidelijk voorbeeld waarbij de stress van de moeder overslaat op het kind en ze
samen de situatie in stand houden. Ze zijn beiden besmet door de stress, dit is co-regulatie.
Pas als er een ander binnenkomt en ingrijpt, een persoon die niet bevangen is door de spanning
van het moment, lukt het ze om de situatie te doorbreken.
​
Wanneer je zenuwstelsel ontregeld is kan het enorm helpen om met iemand af te spreken die zichzelf
weet te verankeren in een ontspannen rustige staat. Soms heb je nu eenmaal verbinding met een ander
nodig om weer in verbinding te komen met jezelf.
Zenuwstelsels die zich steeds meer op elkaar af weten te stemmen en zichzelf beter weten te verankeren in veiligheid. Dit is iets wat ik ook altijd heel mooi zie gebeuren tijdens de retraites, workshops of 1 op 1 sessies.
NEUROCEPTIE ~ de ‘scanner’ van ons systeem
Het onbewuste proces waarin ons zenuwstelsel continu de omgeving, ons lichaam en de connectie met anderen ‘scant’ op signalen van veiligheid of gevaar noemen we neuroceptie.
Ons zenuwstelsel activeert zichzelf op basis van deze signalen zodat je goed kunt omgaan met de situatie of energie van dat moment. We hebben bijvoorbeeld meerdere (poly) verdedigingssystemen die we hanteren wanneer we stress ervaren. Denk hierbij aan vechten, vluchten of bevriezen. Op welke manier ons zenuwstelsel de signalen hanteert, gebeurt onbewust en is per persoon anders. Dit heeft alles te maken met eerdere ervaringen en gebeurtenissen.
Ons lichaam onthoudt alles. Een bepaalde geur, geluid, voorwerp of zelfs gezichtsuitdrukking van iemand kan zomaar een trigger zijn voor het zenuwstelsel om de ‘alarmbellen’ te laten rinkelen. Soms kan het lichaam reageren zonder dat jij de trigger überhaupt hebt opgemerkt. Er worden vervolgens allerlei stresshormonen aangemaakt waardoor jij moeite hebt met ontspannen en je je afvraagt waarom je je nou zo voelt? Dit is neuroceptie: het lichaam ervaart eerst, het denken komt later.
Wanneer er bijvoorbeeld sprake is geweest van trauma of chronische stress, kan het zo zijn dat ons verdedigingssysteem niet meer juist afgesteld is. Hierdoor gaan er continu alarmbellen af in ons zenuwstelsel, terwijl de situatie gewoon veilig is.
Bijvoorbeeld, de één ervaart een drukke ruimte vol met mensen als plezierig en leuk, terwijl dit bij de ander juist heel benauwende, beklemmende of gevoelens van paniek oproept. Een verstoorde afstelling van ons zenuwstelsel kan een oorzaak zijn.
HIËRARCHIE ~ Het autonome zenuwstelsel
De Polyvagaal Theorie gaat ervan uit dat in de evolutie meerdere, afzonderlijke delen van het autonome zenuwstelsel ontstaan zijn, die de respons op stress regelen. Deze zijn:
Parasympatisch Ventraal ~ Systeem van veiligheid en verbondenheid
-
Gezondheid, groei, herstel
-
Sociale betrokkenheid
-
Creativiteit & ontspanning
-
Evolutionair gezien is dit systeem de meeste recente toevoeging
-
Bevindt zich voornamelijk boven het diafragma/middenrif
Sympatisch ~ Systeem van mobilisatie
-
Actie
-
Vechten/Vluchten
-
Onrust, stress, angst, boosheid
-
Hartstlag/hartkloppingen, kaakklemmen,
oppervlakkige ademhaling -
Spanning in nek & schouders
-
Niet stil kunnen zitten
-
Moeite hebben te ontspannen
-
Bevindt zich in het midden van de ruggenmerg
Parasympatisch Dorsaal ~ Systeem van immobilisatie
-
Bevriezen, verdwijnen, dissociëren
-
Het gevoel van afwezig zijn, niets meer lukt
-
Hulpeloos en radeloos
-
Isoleren van de buitenwereld
-
Lage hartslag, spijsverteringproblematiek, lage lichaamstemperatuur
-
Bevindt zich voornamelijk onder het diafragma
​
​
Onze reactie op een bedreigende situatie gebeurt in deze volgorde: veilig > vechten/vluchten > bevriezen. De hiërarchie in het overlevingsmechanisme zorgt voor deze volgorde.
Wanneer een dreigende situatie zich voordoet zal het overlevingssysteem dus eerst scannen: 'Ben ik veilig genoeg?’ Wanneer dit niet zo ervaren wordt, daal je af op de ladder naar mobilisatie: ‘Kan ik mezelf uit deze situatie vechten of vluchten?’ Wanneer je systeem het gevoel heeft dat het zijn weg niet uit de situatie kan vechten of vluchten, zal het nog verder op de ladder afdalen naar de staat van bevriezen/immobilisatie. Dit alles kan soms binnen een fractie van een seconde gebeuren.
Wanneer we gaan werken met het zenuwstelsel is dit niet om ervoor te zorgen dat je altijd in de veilige ventraal vagale toestand blijft. We hebben namelijk alle 3 de systemen nodig om te kunnen functioneren in het dagelijks leven. Wanneer het echter vervelend wordt is wanneer we het gevoel hebben ‘vast’ te zitten in 1 van de overlevingsstaten. Hierdoor kun je veel stress en spanning ervaren in je dagelijks leven. In mijn werk leer ik jou hoe je op flexibele wijze omhoog en omlaag beweegt op de hiërarchische ladder zonder vast te komen zitten.
NERVUS VAGUS ~ de zenuw van rust en herstel
De belangrijkste zenuw binnen de Polyvagaal Theorie is de Nervus Vagus. Dit is de 10e hersenzenuw die vanuit het brein naar de organen en de buik loopt. Deze zenuw wordt ook wel als de hoofdzenuw van ons parasympathische systeem gezien. Oftewel het systeem van rust en herstel.
Deze Nervus Vagus geeft voornamelijk signalen vanuit het lichaam aan het brein door(80/20%). Dat wat ons lichaam dus ervaart aan signalen (stress/spanning/angst/kou/ontspanning/etc), wordt doorgegeven aan ons brein dat er vervolgens een ‘verhaal’ van maakt. Zo weten we bijvoorbeeld dat als we het koud hebben, we een deken moeten pakken. Of, als het brandalarm afgaat en er brand is, we de nooduitgang moeten vinden. Dankzij dit systeem kunnen we overleven.
Chronische stress of trauma beïnvloedt de Nervus Vagus. Je zenuwstelsel krijgt daardoor verstoorde signalen zoals een onveilig gevoel in het lichaam, de omgeving of in relatie tot anderen. In je systeem gaan dan alarmbellen af, terwijl de situatie op dat moment misschien wel veilig is.
Een nervus vagus die bekneld, beschadigd, te weinig actief of juist overactief is, kan leiden tot een breed scala aan verschillende symptomen waar de reguliere geneeskunde lang niet altijd een antwoord op heeft.
Symptomen kunnen zijn:
-
Hoofdpijn
-
Rugpijn
-
Pijn in de nek en schouders
-
Slikproblemen
-
Hese stem
-
Bradycardie (trage hartfrequentie)
-
Flauwvallen (vasovagale syncope)
-
Spijsverteringsproblemen (oa prikkelbare darm syndroom)
-
Chronische vermoeidheid
-
Migraine
-
Vergeetachtigheid
-
Neerslachtigheid
-
Laaggradige ontsteking
-
Brandend maagzuur (reflux)
-
Epilepsie
-
Angst
-
Depressie
-
Burn-out
​
​
De Nervus Vagus stimulatie kan stress, ontsteking, angst en chronische ziekte positief beïnvloeden. Positieve beïnvloeding kan door specifieke vormen van ademwerk, somatische (lichaams) oefeningen/houdingen en meditatie. Oftewel: Yoga!
TRAUMA ~ opgelopen kwetsuren
Wat is trauma eigenlijk? Het woord trauma komt uit het Grieks en betekent letterlijk wond, kwetsuur of verwonding. Het gaat dus om een ervaring waarbij je een zogenoemde ‘wond’ hebt opgelopen.
Bij trauma denken we vaak aan iemand die de oorlog heeft meegemaakt of aan zwaar (seksueel) misbruik. Maar vrijwel niemand is volledig vrij van trauma, omdat het gaat over een gevoel van onveiligheid, dreigende situatie of heftige ervaring. Denk bijvoorbeeld aan emotioneel afwezige ouders, plotseling verlies van een dierbare, een sociaal veeleisende omgeving (vrienden/school/werk etc). Of angst en pijn ten gevolge van een operatie, blessure, infectie of ongeluk. Het gaat erom dat een gebeurtenis een blijvende indruk op je heeft achtergelaten, een wond.
Trauma is alles wat je op dat moment hebt ervaren als te groot, te veel of te weinig voor een te lange tijd.
Vroeg of laat krijgen we allemaal te maken met een vorm van trauma. We maken allemaal gebeurtenissen mee waarbij we niet het vermogen voelen om ermee om te gaan, een ervaring die ons overweldigt.
POLYVAGAAL YOGA
Wanneer je niet lekker in je vel zit, zijn er tal van mogelijkheden om je beter door te voelen: omdenken, (gespreks)therapie, mindfulness. Mooie mogelijkheden die één ding gemeen hebben: ze werken allemaal vanuit het hoofd, het denken.
Yoga werkt juist andersom, eerst vanuit het lichaam en van daaruit naar het denken. Yoga is gericht op het reguleren van je zenuwstelsel, in contact komen met je lichaam, (opnieuw) leren voelen. Een natuurlijk gevolg is dat je weet wat je nodig hebt om keuzes te maken die passend zijn voor jou en weer lekkerder in je vel te zitten.
De letterlijke betekenis van yoga is eenheid, verbinding, heelheid. Wanneer er sprake is van trauma of chronische stress ben je juist uit verbinding geraakt, met jezelf en met de wereld om je heen.
BEWUSTE KEUZE
Een van de typische kenmerken bij een traumatische ervaring, is dat het je kan achterlaten met een hulpeloos en machteloos gevoel. Het gevoel hebben geen keuze te hebben gehad in de situatie.
Daarom is het zo belangrijk bij het herstel van trauma dat je systeem (opnieuw) leert dat je nu wél een keuze hebt. Tijdens de yoga oefeningen kun je daarom zelf beslissen hoe je beweegt, hoe je ademt, wanneer je stopt, of je je ogen open houdt of sluit. Door op een zachte manier weer te leren zulke keuzes te maken, geef je de controle terug aan jezelf. De yogamat kan zo een veilige basis worden waar je elke keer naar terug kan keren.
​
Heb je vaak het gevoel dat er iets ‘mis’ met je is, je niet heel of compleet bent? Vanuit de yoga traditie zijn er verscheidene geschriften, handelingen en oefeningen die je helpen herinneren dat je nooit stuk bent geweest, niet gefixt hoeft te worden: je bent al heel en altijd al heel geweest.
Yoga is in het huidige moment ~ Yoga Sutra 1.1 Atha Yoga Anushasanam
Yoga nodigt je uit om je weer ontspannen te voelen in je lichaam, om te voelen wat er te voelen is, vanuit het veilige huidige moment.
RECENSIES
​
Jantine, Burnout
"Afgelopen zomer heb ik bij Menieke een 1 op 1 traject gevolgd. Ik begon me steeds meer bewust te worden van de burn-out klachten die ik ervaarde en voelde dat ik op een kantelpunt stond; als ik zo door zou gaan zou ik echt in een burn out belanden. Onwijs veel spanning in mijn lijf en daardoor moeilijk kunnen aarden. Ik voelde me constant overweldigd door alles en kon alleen maar huilen. Tijdens de sessies zijn we hier naar gaan kijken. Spanning uit mijn lijf halen door middel van Yoga en TRE (trauma Release) oefeningen om mij weer terug in contact te brengen met mijn lichaam. Menieke heeft mij zo fijn ondersteund in dit proces en mij veel bedding gegeven. Ze weet waar ze het over heeft en het voelt heel veilig bij haar. Absoluut een aanrader!"
​
Marcel, Stress
"Ik sta altijd AAN...in de hoogste versnelling, alert om adequaat te reageren. Dit ben ik gewend, een bepaalde kwaliteit die ik inmiddels van mezelf verlang. Vraagt natuurlijk veel energie. Menieke leest, ziet en herkent dit direct. Ze geeft zorgvuldig, en naar jouw situatie, gedoseerde oefeningen. In mijn geval juist niets actiefs. Maar juist vertragen, lang in een houding zitten of liggen, de zwaartekracht en de ademhaling hun werk laten doen. Ik kom lichamelijk helemaal tot rust en mentaal in het hier en nu. Super relaxed!"
Connie, Revalideren
"Na een revalidatietraject was ik op zoek naar een sport wat binnen mijn grenzen paste. Zo ben ik terecht gekomen bij Menieke. Om mijn grenzen te leren kennen heb ik eerst een paar weken privé sessies gevolgd. Menieke heeft ervoor gezorgd dat ik mijn grenzen durfde aan te geven en zocht altijd naar een oplossing zodat ik mij vertrouwd voelde met de oefening. Ze leerde me geen oordeel te vellen over mezelf maar liet me voelen. Gewoon alleen maar voelen, wat een ervaring was dat! Nu ben ik klaar om in de groep mee te doen, iets waar ik vooraf ontzettend tegenop zag, maar nu juist naar uitkijk. Naast dat ik vertrouwen heb gekregen in mijn lichaam hebben de lessen mij ook veel geleerd over mezelf en hoe ik mag zijn, hoe iets er mag zijn"