“Ik wil mijn zenuwstelsel tot rust brengen.” Dit hoor ik vaak om me heen. Misschien herken je het wel: je hebt een vol hoofd, je voelt je constant gestrest en hebt moeite om te ontspannen. Maar is het altijd nodig om je zenuwstelsel tot rust te brengen, of heeft het soms juist baat bij activatie? Laten we eerst eens kijken naar hoe het zenuwstelsel werkt.
De vecht/vlucht-modus: continu 'aan' staan
Wanneer we onder druk staan, wordt ons sympathische zenuwstelsel actief — dit is het deel van het zenuwstelsel dat ons helpt overleven in gevaarlijke situaties. Denk aan de tijd waarin een plotselinge aanval van een roofdier betekende dat we moesten vechten of vluchten. Tegenwoordig hebben we geen beren meer die ons achtervolgen, maar we leven wel in een wereld vol prikkels, deadlines en verantwoordelijkheden. Het resultaat? Ons sympathische zenuwstelsel staat vaak ‘aan’ om ons te beschermen tegen deze dagelijkse stressfactoren.
Dit kunnen symptomen zijn dat je vecht/vlucht-modus geactiveerd is:
Je hebt het gevoel altijd ‘aan’ te staan
Je ervaart constante onrust, spanning of stress
Ontspannen lijkt bijna onmogelijk
Je hebt vaak gespannen spieren
Je slaapt slecht
Hoofdpijn, vaak veroorzaakt door spanning in je nek of kaak
Je hebt een verstoorde spijsvertering, zoals bij prikkelbare darmsyndroom (PDS)
Voor veel mensen zijn deze symptomen herkenbaar, en in dit geval is het zenuwstelsel inderdaad gebaat bij rust en ontspanning.
Manieren om je zenuwstelsel te kalmeren zijn bijvoorbeeld:
Ademhalingsoefeningen waarbij de nadruk ligt op een lange, rustige uitademing
Zachte yoga, zoals Yin Yoga of Restorative Yoga
Meditatie of een rustige wandeling door de natuur
De freeze-modus: wanneer je lichaam bevriest
Naast de vecht/vlucht-reactie heeft ons overlevingssysteem nog een andere modus: de freeze- of bevriesmodus. Misschien heb je dit weleens bij een dier gezien — een geit die bevriest of een hert dat zich ‘dood’ houdt. Ook wij mensen hebben dit mechanisme. Het maakt deel uit van ons parasympathische zenuwstelsel, dat we normaal gesproken associëren met rust en ontspanning.
Het parasympathische systeem bestaat echter uit twee delen: het ventrale systeem, dat verantwoordelijk is voor ontspanning, en het dorsale systeem, dat betrokken is bij de freeze-reactie. Wanneer je lichaam ervaart dat het niet kan vechten of vluchten, schakelt het over naar bevriezen. Dit mechanisme wordt verder uitgelegd in de polyvagaaltheorie die dieper ingaat op deze verschillende reacties van het zenuwstelsel.
Herken je jezelf in de freeze-modus? Dit kun je ervaren als:
Gevoelloosheid of onverschilligheid
Het gevoel dat je ‘uitgecheckt’ bent
Niet in beweging kunnen komen, bijvoorbeeld van de bank
Afwezigheid of dissociatie
Trage hartslag of lage bloeddruk
Vaak koude handen en voeten
Een depressief gevoel
Gevoel van hulpeloosheid of hopeloosheid
Obstipatie of andere spijsverteringsproblemen
In deze staat is je systeem al traag en immobiel, dus het zenuwstelsel nog meer tot rust brengen is niet de oplossing. Wat je nodig hebt, is activatie.
Wanneer activatie juist nodig is
In de freeze-modus wil je je zenuwstelsel juist activeren, maar dat betekent niet dat je meteen een marathon hoeft te lopen. Denk aan zachte, maar activerende bewegingen zoals:
Ademhalingsoefeningen die activerend werken, waarbij de focus meer ligt op de inademing
20 minuten per dag bewegen, waarbij je hartslag iets omhoog gaat, bijvoorbeeld door:
Stevig wandelen
Fietsen op een hoger tempo of tegen de wind in
Actievere yogavormen zoals Hatha of Yang Yoga
Deze activiteiten helpen je zenuwstelsel om weer in balans te komen, zonder te veel te belasten.
Het zenuwstelsel en balans
Het zenuwstelsel is net zo complex als het menselijk lichaam zelf, en er is geen ‘one-size-fits-all’ aanpak. Wat voor de ene persoon werkt, hoeft niet per se voor de ander te werken. Ik ken bijvoorbeeld mensen die moeite hebben met ontspanning en onrustig worden van een Yin-les, maar juist kalmeren door een Yang Yoga-sessie. Het gaat erom dat je ontdekt wat voor jou werkt en naar je lichaam luistert.
Soms heeft je zenuwstelsel kalmering nodig, en op andere momenten vraagt het juist om activatie. Het draait allemaal om het vinden van balans. In trauma-bewuste yoga ligt de focus op luisteren naar je lichaam en begrijpen wat jouw systeem op dat moment nodig heeft — of het nu rust is, of juist activatie. Door die verbinding met jezelf te versterken, kun je stap voor stap ontdekken wat jouw zenuwstelsel echt nodig heeft voor herstel en welzijn.